"Khi vùng sinh thái dịch chuyển, chỉ có tri thức và công nghệ mới giúp nông nghiệp đứng vững"

Chỉ trong vài năm gần đây, nhiều nông dân tại các tỉnh miền Trung và Tây Nguyên đã chứng kiến những thay đổi rõ rệt: mùa khô đến sớm hơn, nhiệt độ tăng cao hơn trung bình 1–1,5°C, lượng mưa phân bố thất thường và nhiều vùng trồng truyền thống bắt đầu cho năng suất giảm sút.

Đó không còn là biến động ngẫu nhiên mà là dấu hiệu rõ rệt cho thấy vùng sinh thái của nhiều loại cây trồng ở Việt Nam đang dịch chuyển dưới tác động của biến đổi khí hậu.

     Vùng sinh thái đang di chuyển – hiện tượng không thể đảo ngược

Các nghiên cứu gần đây của Viện Khoa học Khí tượng Thủy văn và Môi trường cho thấy, đường đẳng nhiệt trung bình của Việt Nam đang dịch chuyển lên phía Bắc khoảng 15–20 km mỗi năm.

Điều đó có nghĩa là một loại cây từng phù hợp với Tây Nguyên hôm nay, vài năm nữa có thể chỉ thích nghi ở vùng cao hơn hoặc vĩ độ khác.

Ví dụ:

 - Cà phê arabica vốn được xem là cây trồng “vàng” của Tây Nguyên đang bị giảm năng suất và chất lượng hạt do nhiệt độ tăng, buộc nhiều hộ phải chuyển lên độ cao trên 1.200 m.

 - Chuối, xoài, sầu riêng lại có xu hướng mở rộng mạnh về phía Bắc và vùng ven biển, nơi trước đây ít phù hợp cho trồng cây nhiệt đới do khí hậu lạnh hơn.

 - Ngay cả mai vàng và các giống cây cảnh bản địa cũng bị ảnh hưởng rõ rệt trong quá trình sinh trưởng, ra nụ và nở hoa.

Đây là thách thức lớn nhưng cũng là cơ hội:

Doanh nghiệp nào làm chủ được công nghệ tạo giống thích nghi khí hậu sẽ nắm được “bản đồ mới” của nông nghiệp Việt Nam trong thập niên tới.

    Công nghệ sinh học – chìa khóa để thích ứng chủ động

Biến đổi khí hậu không thể ngăn lại nhưng giống cây có thể được thiết kế để thích nghi.

Bằng công nghệ nuôi cấy mô, chọn lọc biến dị soma và chỉ thị phân tử (molecular markers), các nhà nghiên cứu có thể phát hiện và nhân nhanh những biến dị tự nhiên có khả năng chịu hạn, chịu ngập hoặc kháng bệnh tốt hơn.

Tại Việt Nam, TPECO đang triển khai hướng nghiên cứu này với các nhóm cây chiến lược như chuối già, dứa, mai vàng chọn lọc theo vùng khí hậu và các dòng cây kiểng lá nhiệt đới chịu điều kiện khắc nghiệt.

Đây không chỉ là công nghệ, mà là giải pháp sinh học dài hạn để bảo vệ năng suất và chất lượng nông sản Việt trong kỷ nguyên biến đổi khí hậu.

     Thích ứng không chỉ là trồng lại – mà là quy hoạch lại

Nếu trước đây, vùng trồng được xác định chủ yếu dựa trên thổ nhưỡng thì nay yếu tố khí hậu vi mô (microclimate) và biến động thời tiết cực đoan phải được đưa vào quy hoạch cây trồng.

Sự kết hợp giữa khoa học giống, dữ liệu khí hậu và công nghệ mới sẽ là nền tảng để doanh nghiệp như TPECO cùng địa phương tái định hình vùng trồng chiến lược, hướng đến phát triển bền vững và giảm rủi ro thiên tai.

     Từ phòng thí nghiệm đến cánh đồng – hành trình thích ứng

Mỗi cây giống được nuôi cấy trong phòng thí nghiệm của TPECO không chỉ là sản phẩm thương mại, mà còn là kết quả của quá trình chọn lọc thích nghi sinh học – nơi khoa học phục vụ trực tiếp cho sự ổn định sinh kế của người nông dân.

Chúng tôi tin rằng, “thích ứng bằng tri thức” là con đường duy nhất để nông nghiệp Việt Nam vững vàng trước những thay đổi không thể đảo ngược của khí hậu.